【尊厳Well-Kaigo】タイの尊厳と“恥”を考える

〜介護における文化の違いと尊厳の守り方〜

タイと日本をつなぐ3人の対話
今回の「Well Aging Thailand Live」では、「尊厳ある介護・その2」として、「恥」というテーマに焦点を当てました。ゲストには、タイ・バンコク在住のポンチャイ（PORNCHAI YONGWATTANASOONTORN）さん、日本で介護士として働くベル（Bell Praepan）さん、そして進行の小川による議論。文化背景の異なる3人で、「恥」と「尊厳」の関係について深く語り合いました。

恥ずかしい？恥をかかせる？その違いとは
「恥ずかしい」という感情は、自分の中に湧き上がるもの。一方で「恥をかかせる」という行為は、他者からの言葉や態度によって自尊心を傷つけられることです。
日本語の「恥」という漢字には「耳」と「心」が含まれます。これは、耳から入ってきた言葉が心に刺さることで「恥」が生まれるという、日本的な感覚を表しています。

恥は尊厳の鏡
ポンチャイさんは、「耳で聞いた言葉が自分の心と一致しないとき、恥が生まれる」と語りました。たとえば、できないことを「なんでできないの？」と責められたとき、そのギャップがプライドを傷つけるのです。これはまさに尊厳を脅かす行為であり、日本の介護においても恥をかかせないことが尊厳保持の大前提になります。

タイ社会に根づく“恥”の価値観
タイの文化では、仏教の影響を受けて「恥」が非常に繊細な感情とされています。人前で注意を受けたり、目立つ形で褒められることすら、恥を感じる原因になることがあるそうです。ベルさんも、「タイでは褒められると逆に困ることもある。周囲から嫉妬されてしまうから」と話しました。こうした文化の中では、「人前で褒める」「人前で叱る」という行為は非常に慎重に扱わなければなりません。

日本の介護法に見る“尊厳保持”の原則
日本の介護は、法律によって「高齢者の尊厳を保持すること」が明記されています。
たとえば、老人福祉法や介護保険法では、「その人の能力に応じて自立した生活を営むことができるようにし、その尊厳が保持されること」を目的としています。つまり、「恥をかかせる介護」は法律違反にもなりうるのです。

「身体拘束」は“虐待”になりうる？
番組の中では、身体拘束の事例も取り上げられました。車椅子にベルトをつける、ベッドに4点柵を設ける、手にミトンをつけるなど、安全を目的とした行為でも、それが本人の自由を奪い、尊厳を損なうものであれば「不適切ケア」や「虐待」とみなされます。

おむつの使い方にも尊厳が問われる
ベルさんは、夜間トイレ介助についてのエピソードを紹介。
「おむつを使えば楽だけど、高齢者の気持ちを無視してはいけない」と先生に言われ、ハッとしたそうです。
おむつはあくまで“補助具”。その使用のタイミングや方法は、本人の意志と尊厳に寄り添って決めるべきなのです。

赤ちゃんと高齢者は違う
介護の現場では、よく赤ちゃんとの比較がされますが、「獲得のステージ」にある赤ちゃんと、「喪失のステージ」にある高齢者では、心の持ちようがまったく異なります。
だからこそ、赤ちゃん言葉で介護するような対応は、かえって高齢者の尊厳を傷つけてしまう危険性があります。

これから、ここから：文化と介護は切り離せない
タイの価値観、日本の価値観、それぞれに違いがあります。たとえば、タイでは「褒めること」や「恥をかかせること」に対する感度が非常に高く、ちょっとした言葉や態度が人間関係を大きく左右します。
介護という行為は、その国の文化と深く結びついているのです。

介護は「技術」だけでなく「文化の理解」が問われる分野です。今回の対話から学んだのは、どんな国であっても、「恥をかかせない」「尊厳を守る」という姿勢が介護の本質であるということでした。

【尊厳Well-Kaigo】ใคร่ครวญถึง “ศักดิ์ศรี” และ “ความอับอาย” ในสังคมไทย
〜ความแตกต่างทางวัฒนธรรมกับการปกป้องศักดิ์ศรีในงานดูแล〜

บทสนทนา 3 ฝ่าย เชื่อมไทยกับญี่ปุ่น
ในรายการ “Well Aging Thailand Live” ครั้งนี้ เราได้พูดคุยกันในหัวข้อ “การดูแลที่มีศักดิ์ศรี・ตอนที่ 2” โดยให้ความสำคัญกับคำว่า “ความอับอาย”
ผู้ร่วมสนทนาได้แก่ คุณพอนชัย (PORNCHAI YONGWATTANASOONTORN) ที่พำนักอยู่ในกรุงเทพฯ, คุณเบลล์ (Bell Praepan) ผู้ทำงานด้านการดูแลผู้สูงอายุในญี่ปุ่น และผู้ดำเนินรายการคุณโอกาวะ
ทั้งสามได้นำประสบการณ์จากพื้นฐานวัฒนธรรมที่ต่างกัน มาพูดคุยอย่างลึกซึ้งเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่าง “ความอับอาย” กับ “ศักดิ์ศรี”

“อาย” กับ “ทำให้อาย” ต่างกันอย่างไร?
“อาย” เป็นความรู้สึกที่เกิดขึ้นภายในตัวเอง ในขณะที่ “ทำให้อาย” คือการที่ผู้อื่นแสดงคำพูดหรือท่าทีที่ทำร้ายความภาคภูมิใจของเรา
ในภาษาญี่ปุ่น อักษรที่หมายถึง “ความอับอาย (恥)” ประกอบด้วยคำว่า “หู” และ “หัวใจ” หมายความว่า คำพูดที่ได้ยินผ่านหูแล้วบาดลึกถึงใจ จึงเกิดความอับอายขึ้นมา ซึ่งสะท้อนถึงมุมมองแบบญี่ปุ่น

ความอับอายคือกระจกของศักดิ์ศรี
คุณพอนชัยกล่าวว่า “เมื่อคำพูดที่ได้ยินไม่สอดคล้องกับหัวใจของเรา ความอับอายก็เกิดขึ้น”
ตัวอย่างเช่น เมื่อถูกตำหนิว่า “ทำไมทำไม่ได้?” ความรู้สึกห่างระหว่างสิ่งที่เป็นกับสิ่งที่คาดหวังนั้น ทำให้เกิดความเจ็บปวดทางใจ
นี่คือการคุกคามศักดิ์ศรี และในญี่ปุ่น การไม่ทำให้ผู้สูงอายุต้องอับอายคือพื้นฐานสำคัญในการดูแลอย่างมีศักดิ์ศรี

ค่านิยมเรื่อง “ความอับอาย” ในสังคมไทย
ในวัฒนธรรมไทยที่ได้รับอิทธิพลจากพุทธศาสนา “ความอับอาย” ถือเป็นความรู้สึกที่ละเอียดอ่อน
แม้แต่การถูกชมในที่สาธารณะก็อาจทำให้รู้สึกอับอาย
คุณเบลล์เล่าว่า “ในไทย การได้รับคำชมอาจทำให้ลำบากใจ เพราะอาจถูกอิจฉาโดยคนรอบข้าง”
ด้วยเหตุนี้ การ “ชมต่อหน้าคนอื่น” หรือ “ตำหนิต่อหน้าคนอื่น” จึงต้องพิจารณาอย่างรอบคอบ

หลักการ “เคารพศักดิ์ศรี” ตามกฎหมายการดูแลของญี่ปุ่น
ในญี่ปุ่น กฎหมายระบุไว้อย่างชัดเจนว่า ต้อง “รักษาศักดิ์ศรีของผู้สูงอายุ”
เช่น ในพระราชบัญญัติส่งเสริมสวัสดิภาพผู้สูงอายุ และกฎหมายประกันการดูแลระยะยาว กำหนดว่า
“เพื่อให้ผู้สูงอายุสามารถใช้ชีวิตอย่างมีอิสระตามความสามารถของตน และคงไว้ซึ่งศักดิ์ศรี”
กล่าวคือ การดูแลที่ทำให้ผู้อื่นรู้สึกอับอาย อาจถือเป็นการละเมิดกฎหมาย

“การจำกัดร่างกาย” อาจเข้าข่ายการล่วงละเมิด?
ในรายการ ยังมีการกล่าวถึงกรณี “การจำกัดร่างกาย” เช่น
การใช้สายรัดกับรถเข็น การติดราวกั้น 4 ด้านที่เตียง หรือการสวมถุงมือปิดมือผู้ป่วย
แม้จะมีเจตนาเพื่อความปลอดภัย แต่หากการกระทำนั้นละเมิดอิสรภาพและศักดิ์ศรี ก็อาจถูกมองว่าเป็น “การดูแลที่ไม่เหมาะสม” หรือ “การล่วงละเมิด”

การใช้ผ้าอ้อมก็เป็นเรื่องของศักดิ์ศรี
คุณเบลล์เล่าถึงเหตุการณ์ที่เธอเคยได้รับคำแนะนำจากอาจารย์ว่า
“การใช้ผ้าอ้อมอาจง่าย แต่ห้ามละเลยความรู้สึกของผู้สูงอายุ”
ผ้าอ้อมคือ “เครื่องช่วยเหลือ” เท่านั้น การเลือกใช้หรือไม่ใช้ ควรขึ้นอยู่กับเจตจำนงและศักดิ์ศรีของผู้ใช้

ทารกกับผู้สูงอายุ ไม่เหมือนกัน
บ่อยครั้งที่มีการเปรียบเทียบผู้สูงอายุกับทารก แต่ทารกอยู่ใน “ระยะพัฒนา”
ขณะที่ผู้สูงอายุอยู่ใน “ระยะสูญเสีย” สภาพจิตใจจึงแตกต่างกันโดยสิ้นเชิง
การใช้คำพูดแบบเด็ก ๆ กับผู้สูงอายุ อาจกลายเป็นการทำร้ายศักดิ์ศรีอย่างไม่ตั้งใจ

จากนี้ไป: วัฒนธรรมกับการดูแลแยกกันไม่ได้
ค่านิยมของไทยกับญี่ปุ่นมีความแตกต่างกัน เช่น ในไทย ผู้คนมีความไวต่อเรื่อง “การชม” และ “การทำให้อับอาย”
คำพูดหรือท่าทีเพียงเล็กน้อยก็ส่งผลต่อความสัมพันธ์ได้มาก
การดูแลไม่ใช่แค่เทคนิค แต่ต้องเข้าใจวัฒนธรรมอย่างลึกซึ้ง

จากบทสนทนาครั้งนี้ เราได้เรียนรู้ว่า ไม่ว่าในประเทศใด
“ไม่ทำให้ผู้อื่นรู้สึกอับอาย” และ “การเคารพศักดิ์ศรี” คือแก่นแท้ของการดูแลที่แท้จริง

【尊严Well-Kaigo】思考泰国的尊严与“羞耻”
〜从文化差异中探讨照护中的尊严守护〜

连接泰国与日本的三人对话
在本次「Well Aging Thailand Live」节目中，我们以“尊严照护・其之二”为主题，聚焦探讨了“羞耻”这一议题。
嘉宾包括居住在泰国曼谷的PORNCHAI YONGWATTANASOONTORN先生、在日本从事照护工作的Bell Praepan女士，以及主持人小川。
三位来自不同文化背景的讲者，就“羞耻”与“尊严”之间的关系展开了深入的交流。

害羞？让人感到羞耻？其差别何在
“害羞”是一种源自内心的感受，而“让人感到羞耻”则是指他人的言语或行为对自尊的伤害。
日语中“羞耻”这个汉字由“耳”与“心”组成，意味着从耳中听到的话语刺入内心，从而产生羞耻感，这是一种日本式的文化理解。

羞耻是尊严的镜子
PORNCHAI先生表示，“当耳中听到的话语与内心不一致时，羞耻便产生了”。
例如，当别人责问“你怎么连这个都做不好？”时，那种落差会伤害个人的自尊心。
这正是侵犯尊严的行为。在日本的照护现场中，避免让人感到羞耻，是维护尊严的基本原则。

泰国社会中根植的“羞耻”观念
在泰国文化中，受到佛教影响，“羞耻”是一种极其敏感的情感。
即使是在公众场合受到表扬，也可能会引发羞耻感。
Bell女士也分享道：“在泰国，被表扬有时反而会让人困扰，因为这可能引来他人的嫉妒。”
在这样的文化中，“当众表扬”或“当众批评”都必须非常谨慎。

日本照护法律中的“尊严保持”原则
在日本的照护体系中，法律明确规定必须“保持高龄者的尊严”。
例如，《老人福祉法》和《介护保险法》中规定，“应根据其能力，使其能够过上自立的生活，并保持其尊严”。
也就是说，“使人感到羞耻的照护”在法律上可能构成违规。

“身体束缚”可能构成虐待？
节目中还探讨了“身体束缚”的案例。
例如在轮椅上绑带、床上设置四边护栏、在手上戴上限制手套等，虽然初衷是为了安全，
但如果剥夺了本人自由、伤害了尊严，就可能被视为“照护不当”或“虐待”。

尿布的使用也涉及尊严问题
Bell女士分享了关于夜间如厕照护的亲身经历。
她曾被指导教师提醒：“使用尿布固然方便，但不能忽视高龄者的感受。”
尿布只是“辅助工具”，其使用时机和方式，应该以本人意愿和尊严为核心来决定。

婴儿与高龄者是不同的
在照护现场中，人们常将高龄者与婴儿进行比较，然而，婴儿处于“成长获得的阶段”，
而高龄者则处于“能力流失的阶段”，两者在心理层面截然不同。
因此，使用婴儿语或像对待婴儿那样对待高龄者，反而可能伤害其尊严。

从现在起：照护无法脱离文化
泰国与日本的价值观存在显著差异。
在泰国，人们对“被表扬”或“被羞辱”的敏感度很高，细微的语言与行为都可能深刻影响人际关系。
照护这项工作，与其说是技术操作，不如说更需要深刻的文化理解。

我们从本次对话中学到的，是无论在哪个国家，“不给对方造成羞耻感”“守护对方的尊严”，
正是照护最根本的精神。

【Dignity Well-Kaigo】Reflecting on “Dignity” and “Shame” in Thailand
〜Cultural Differences in Care and How to Uphold Dignity〜

A Three-Way Dialogue Connecting Thailand and Japan
In this episode of Well Aging Thailand Live, we focused on the theme of “shame” as the second part of our series on “dignified caregiving.” The guests were Mr. Pornchai Yongwattanasoontorn, who resides in Bangkok, Ms. Bell Praepan, a caregiver working in Japan, and the host, Mr. Ogawa. The three discussed deeply the relationship between “shame” and “dignity” from their diverse cultural backgrounds.

Embarrassed? Shamed? Understanding the Difference
The feeling of being “embarrassed” arises from within oneself. In contrast, being “shamed” is caused by others—through words or actions that harm one’s self-esteem.
In Japanese, the character for “shame” (恥) includes the radicals for “ear” and “heart,” suggesting that shame is born when hurtful words enter through the ear and pierce the heart—this reflects a very Japanese sensibility.

Shame as a Mirror of Dignity
Mr. Pornchai shared, “Shame arises when what you hear doesn’t match your heart.” For instance, when one is scolded with “Why can’t you do it?”, the emotional gap causes damage to one’s pride.
This act threatens a person’s dignity—and in Japan, preserving dignity begins with ensuring no one is made to feel ashamed.

Cultural Value of “Shame” in Thai Society
In Thai culture, influenced deeply by Buddhism, shame is considered a highly delicate emotion. Even being praised or corrected in public can lead to feelings of shame.
Ms. Bell shared, “In Thailand, sometimes being praised can make things awkward, because others may become jealous.”
In such a cultural setting, actions like “public praise” or “public reprimand” must be handled with great care.

The Legal Principle of Preserving Dignity in Japanese Care
In Japan, the preservation of dignity for the elderly is legally mandated.
For example, laws such as the Elderly Welfare Act and the Long-Term Care Insurance Act state that care must aim to “support independent living based on each person’s abilities and ensure the preservation of their dignity.”
In other words, caregiving that causes shame can be seen as a violation of the law.

Is “Physical Restraint” Considered Abuse?
The program also discussed examples of physical restraint: using belts on wheelchairs, four-side bed rails, or putting mitts on hands.
Even when intended for safety, if these actions deprive a person of their freedom or dignity, they may be deemed “inappropriate care” or even “abuse.”

Even Diaper Use Raises Dignity Concerns
Ms. Bell shared a story about nighttime toileting assistance:
“My teacher once told me, ‘Using diapers might be easier, but you must not ignore the feelings of the elderly.’ That really struck me.”
Diapers are merely assistive tools, and their use—including timing and manner—must be aligned with the person’s wishes and dignity.

Babies and Elderly People Are Not the Same
Caregiving often compares elderly individuals to babies, but the two are in entirely different life stages: babies are in the “acquisition stage,” while the elderly are in the “loss stage.”
Therefore, using baby-talk in caregiving can actually hurt an older person’s dignity.

From Here On: Culture and Care Are Inseparable
Cultural values in Thailand and Japan differ. For instance, in Thailand, people are highly sensitive to being praised or shamed, and small words or gestures can greatly affect relationships.
Caregiving is deeply tied to the culture of the country in which it is practiced.

Care is not just about skills—it’s also about cultural understanding.
What we learned from this dialogue is that, in any country, avoiding shame and preserving dignity is the essence of truly meaningful caregiving.

ウエル・エイジング・アカデミー

一緒に長生き時代の課題解決をビジネスとして作り上げませんか？
一人でやらない、介護ビジネスを支援！
ショップ開設戦略立案型
エイジングと介護 のプラットフォーム